DEVLET YÖNETİMİ
1-Beylik Dönemi:.Osmanlı ailesinin reisi devleti yönetir.Türk gelenekleri ve İslam kuralları baz alınır.
2-Devlet Anlayışı:Kurumlaşma ve sınırların genişlemesiyle belirir.Padişah Osmanlı oğullardan biri.
-Padişahlık:Allah tarafından Osmanlı ailesine tanınmış bir hak, halk da Allahın kutsal emaneti.Hükümdar adaletli, yönetilenler itaatkar olmalı. Fethedilen tüm toprak padişahın. Padişah sınırsız kural koyabilir. Kuralları fermanlarla iletilir. Halifelik ünvanı 19. yy'a kadar siyasi amaçla kullanılmaz.
-Veraset sistemi: Oğullardan kimin tahta geçeceğini ümera ya da ulema gibi devlet ileri gelenleri belirler. I. Murad itibariyle "sancak sistemi" gelişir ve şehzadeler lala'larından devlet yönetimini öğrenir,halkla kaynaşır. II. Mehmed kanunnamesinde sistemi yasallaştırır. I. Ahmed'in ekber ve erşed Veraset Yasası'na kadar devam eder uygulama. Sonra hükümdarlık hem padişah oğullarının hem de kardeşlerin hakkı olur.
-Şehzadeler:I. Ahmed'e kadar sancak sistemi, sonra da kafes sistemiyle eğitilirler.
-Kadın: Yönetimde söz hakkı yok.Şehzade küçük yaşta tahta geçmişse "Haseki sultan" ona yardım eder.
3)Merkez Teşkilatı:Ordu padişaha bağlı. Bursa,Edirne,İstanbul'daki saraylar yönetim merkezi.
-Saray:Devlet merkezi. Enderun 'da (iç saray) padişah özel hayatını geçirir, "oda" denilen kısmında devşirmeler vb. eğitim görür. Birun (dış saray)'da da devlet işleri görüşülür ve taşra örgütleri bulunur.
-Divan Türleri:Divan toplantı demek.
1)Galebe divanı: Elçilerin kabul edildiği ya da Yeniçeri maaşlarının dağıtıldığı divan.
2)Sadrazam divanı (İkindi divanı):Divanda sadrazam ön plana çıkınca Divan-ı Hümayun'un yerini alır.
3)Ayak Divanı:Kapıkulu askerlerinin veya halkın padişah huzuruna çıktığı divan.
4)Divan-ı Hümayun:En üst yönetim ve mahkeme birimi.Reayanın şikayetleri tartışılır.Orhan Bey zamanında kurulur, II. Mahmud zamanında Nazırlar Heyeti onun yerini alır. II. Mehmed döneminden itibaren Vezir-i Azam başkanlık eder. Divan üyeleri seyfiye (asker), ilmiye, kalemiye sınıfındandır. Divan sadrazam konağında da toplanabilir. Padişah Divan kararlarına uymak zorunda değil; mutlak egemenliği kısıtlanamaz.
*Vezir-i Azam: Padişahtan sonra en yetkili kişi.Padişah mührü taşır.Büyük devlet memurlarını göreve atar veya görevden alır. Serdar-ı Ekrem ünvanıyla orduları komuta eder. Sadrazamın Divanı topladığı yere Paşakapısı (Bab-ı Ali) denir. Sefere çıkınca ona vekillik edene "Sedaret Kaymakamı" denir.
*Vezirler:İlk Orhan Bey zamanında kurulur (Divan da onun döneminde). I. Murad'da Vezir-i Azamlık oluşur.II. Mehmed itibariyle devşirmelerden seçilir. Vezir-i azama bağlı çalışır.
*Kazasker:İlmiye sınıfından.Eğitim ve vakıf işlerinden sorumlu.Büyük davalara bakar.Kadı ve müderrisleri atar.Rumeli ve Anadolu Kazaskerliği var.Rumeli başkazaskerlik.
*Defterdar:Ekonomiden sorumlu en yüksek makam.Bütçe hazırlar.Vergi toplar.Rumeli büyük rütbede.
*Nişancı:Kalemiye sınıfından.Belgelere tuğra çeker.Toprak kayıtları tutar ve hizmet karşılığı görevlilere dağıtır. En büyük yardımcısı Reis-ül Küttap. 17. yy itibariyle bu makam dış işlerine bakacak.
*Kaptan-ı Derya:Kanuni döneminde Divan üyesi olur.Seyfiyeden. Donanma ve denizcilikten sorumlu.
*Şeyhü-l İslam:Fetva verir.Sadrazama denk.Divanda oy kullanmaz.Halifelik ile önemi artar.
*Yeniçeri Ağası:Sırf vezir olanı Divan'da olabilir.Seyfiye sınıfından.
MEMLEKET (TAŞRA) YÖNETİMİ
-Merkeze bağlı eyaletler(I. Murad, I. Bayezid ve II. Mehmed zamanında). Eyalet başında beyleberbeyi var (Eyalet Ordusu'nun komutanı).Ttımar sistemi uygulanır.
-Kanuni, eyalet sistemi oluşturur ve vergiler iltizam sistemine göre toplanır (belli kişiler vergi toplar-mültezim) Dirlik Sistemi uygulanmaz. Valiler geniş yetkilere sahiptir.Subaşı kamu düzeninin sağlanmasından sorumlu.
-Kadı: adaleti sağlar. merkez emirlerini halka ulaştırır. Dava inceler.Şikayetleri Divan'a iletir.Noterlik yapar.
-Köylerdeki mahalli örgütlenmelerin başında imam vardır ve imamı cemaati seçer.
-İstanbul'da farklı yönetim var.Güvenlikten Yeniçeri ağası,belediye işlerinden "Şehir Emini",din işlerinden "Taht müftüsü",davalardan "Taht kadısı" sorumlu.
-Taşrada yapılan değişiklikler: Eyalet ve sancaklar arpa usulü ile yüksek dereceli görevlilere dağıtılır.Bunlar sonradan yerlerine vekil atar (mütesellim:eşraf/ayan)Ayanlar, iltizam usulüyle mültezimlik yapar,güçlenir.
-Tanzimat ile iltizamın yerini kaza yönetimi alır ve Kaza Müdürü atanır.İl Genel Meclisleri kurulur.Halk yerel seçimlerde il yönetimine katılır. Gayrımüslimler bu hakkı Islahat Fermanı ile alır.
TOPRAK YÖNETİMİ: Düzenli toprak sistemi (ikta sistemi). Miri, mülk, vakıf arazi.
-Miri arazi: Mülkiyet devletin, kullanım hakkı köylünün,mirasla bırakılabilir. Çift hane sistemi, çift-resmi (vergisi). Dirlik (devlet görevlisi ve askere maaş yerine verilen toprak, cebelü askeri yetiştirir) arazi has (padişah, divan üyeleri,beylerbeyi ve sancakbeyinin geliri), zeamet (defterdar, subaşı, kadı vb. toprakları) ve tımar diye 3'e ayrılır. Ocaklık arazi kale muhafızları ve tersane giderlerin, yurtluk arazi sınırlardaki askerlere, paşmaklık arazi padişah eşleri ve kızlarına, mukataa arazi de devlet hazinesine ayrılır.
-Mülk arazi:mülkiyeti şahısların. Müslümanın öşür, gavurun haraç arazi.Satılır, miras bırakılır, vakfedilebilir.
-Vakıf arazi:hastane,medrese,çeşme,imarethane vb. sosyal hizmetler için.
ORDU:Orhan Bey ilk düzenli orduyu kurar.I. Murad önce devşirmelerden "Kapıkulu Ocakları"nı kurar.
-Kapıkulu Ocakları :Devşirme Sistemi.Zeki olanlar enderuna gider, diğerleri Acemi Oğlanlar ocağına ayrılır
1)Kapıkulu Piyadeleri: Acemi Ocağı (bazıları saray hizmetlisi diye Bostancı Ocağı'na, diğerleri Yeniçeri Ocağı'na).Yeniçeri Ocağı barışta sarayı korur.Ulufe, cülus, sefer bahşişi alırlar. Emekliliğe kadar evlenemez, askerlik dışı bir işle uğraşamaz. Cebeciler savaş malzemesinden, humbaracılar büyük topların dökülmesinden, lağımcılar kanal ve siper açılımından, sakalar su ihtiyacından sorumlu. Topçu ve top arabacıları da var.
2)Kapıkulu Süvarileri:I. Murad kurar. 17. yy'da bozulmalar olur ve İstanbul İsyanları çıkarır.Bu dönemde çiftçilik ve ticaretle de uğraşırlar;eğitimden uzaklaşırlar. İşlevsizleşince II. Mahmud ocağı kaldırır.
-Eyalet Askerleri: Tımar sistemiyle oluşan Türk askerler. Barışta üreticidir.sistem bozulunca önemsizleşir.
3)Yardımcı kuvvetler:Azaplar, Akıncılar, Deliler, Gönüllüler, Beşliler
DENİZ KUVVETLERİ-DONANMA
-İlk donanma Karesi Beyliği'nin. I. Bayezid tershane açar. II. Mehmed güçlü donanması Kırım ile Otranto Seferi'nde bu kullanılır. II. Bayezid'de de donanma iyi (Barbaros Hayrettin Paşa ve Cezayir Beylerbeyi). Kanuni döneminde tavan yapar (Preveze). İnebahtı'nda Venedik donanmayı yaksa da yeni donanma yapılır.
-Deniz askerleri=Levend, donanma komutanı=Kaptan-ı Derya
HUKUK
1-Şer-i:Medeni ve ticari hayatlarla ilgili davalara bakar. Şer-i Hukuk kuralları (ör:fetva). Kadı bakar.
2-Örf-i:Töre, gelenek, Türk devlet sistemi ile ilgili davalar.Ferman,kanunname,berat,divan kararları...
EKONOMİ:Tarım temel kaynak. Konar-göçerlerin en önemli geçim kaynağı küçükbaş hayvancılık.
SANAYİ:Dokumacılık, deri işlemeciliği, demir ve bakır işlemeciliği, boyacılık. Esnaf ve lonca önemli.
TİCARET:Mal taşımacılığı yaygın. Azınlıklar daha çok uğraşır.
BANKACILIK: İlk enflasyon=16.yy.İlk banka=Bank-ı Dersaadet(Kırım Savaşı öncesi iflas).
BORÇLAR:İç borç(ilk kez Galata Bankerlerinden),dış borçlar (Kırım Savaşı ile başlar.Düyun-u Umumiye)
MALİYE:İl maliye örgütü(I. Murad-ilk defterdar).Gelir devlet hazinesinde toplanır.
GELİR KAYNAKLARI: Vergiler ana kaynak.
1)Şer-i vergiler: Öşür (peşin alınırsa aşar), haraç (gayrimüslimlerden), cizye (askere gitmeyen gavurdan)
2)Örf-i vergiler:Padişah emriyle alınır.Ağnam (küçükbaş hayvancılarından), Avarız (hane başına), bennak (evlilik vergisi), Mücerred (bekarlık vergisi), Baç (çarşı pazardan alınan), Çiftresmi, ispenç (gayrimüslimlerden alınan arazi vergisi), çiftbozan (toprak 1 yıl boş durursa), derbent resmi (yol köprü geçişi)
3)Diğer:Savaş ganimetlerinin %20'si, gümrük vergileri, bağlı hükümetlerden alınan vergi ve hediyeler
TOPLUM YAPISI:Asker dışında vergi verenler=reaya .Şehir halkı=asker, tüccar, esnaf.Eyaletlerde beylerbeyi en üst kademe. Şehir içi ticaret=esnaf, şehirler arası ticaret=tüccar.
-Toplumun köyden kente veya bölgeden bölgeye göçüne yatay hareketlilik denir
-Sınıflar arası geçişe dikey geçiş denir. Üst makama hizmet karşılığında geçilebilir.
EĞİTİM KURUMLARI:
1)Enderun:Saray okulu. II. Murad ilk açan.Tam kuruluş II. Mehmed. Komutan, yönetici, sanatkar yetişir. Önceleri devşirmelere, sonra Müslümanlara da çalışır. Sadrazam ve vezirler burada yetişir.
2)Medrese:Temel eğitim kurumu.Ulema sınıfı yetişir. İlk öğretim kurumları mahalle mektepleri ya da Sıbyan Mektepler iken, medrese orta öğretim düzeyindedir ve eğitimi müderrisler verir. Öğretim parasız,fakirlere vakıf yardımı yapılır. Sahn-ı Saman Medresesi, çağın en ileri eğitimini verir.
3)Askeri eğitim kurumları:Kapıkulu Ocağı, Acemi Oğlanlar Ocağı,teknik askeri okullar. I. Mahmud'da lise düzeyinde batı eğitimi veren askeri okul da açılır.
4)Dini eğitim kurumları:Camii, tekke, zaviye. Ahilik aynı zamanda meslek eğitimi de öğretir.
5)Azınlık ve yabancı okullar: En çok Fransa'nın.
KÜLTÜR VE SANAT
1)Kültür yapısı:İslam hukuku ve Türk geleneği. Fethedilen yerleri Türkleştirmek için camii, han, hamam
2)Bilim ve Teknoloji:İznik Medresesi ilk. Sahn-ı Saman(Ali Kuşçu),Sahn-ı Süleymaniye(Piri Reis)
3)Dil ve Edebiyat:Arap alfabesi.Yazışma dili bazen Türkçe, din ve bilim dili Arapça, edebi dili Farsçadır.
4)Güzel Sanatlar:Minyatür, Çini, Hat sanatı, resim sanatı (Tanzimat ile başlar), Mimari
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder