SİSTEMLER

SİNİR SİSTEMİ
-Uyartılar dendritten aksona gider.
-reseptör:uyarıyı algılar
-duyu nöronları:impulsu merkezi sinir sistemine taşır
-motor nöronlar:uyarıyı efektöre (tepki organı) iletir
-uyartılar elektrokimyasal dalga halinde yayılır.uyartı ileten nöronlar eşik şiddetine ulaşmadan uyarıya cevap veremez. Eşik şiddeti konusunda "ya hep ya hiç" prensibi benimser;azı gelirse çalışmaz.
-Sinaps:2 nöron arası geçiş bölgesi

İnsanda Sinir Sistemi
-beyin ve omurilik:merkezi sinir sistemi
-nöron:çevresel sinir sistemi
-emir yeri:beyin
-beyincik:denge
-omurilik soğanı:iç organları çalıştırır

Duyu Organları
-Bitkilerde yok
-Göz:Fotoreseptörlerle uyarıyı alır (sarı benekte-retina)
-Kulak:Mekanoreseptörlerle uyarıyı alır. Dış kulakta kulak kepçesiyle kulak yolu; orta kulakta çekiç,örs, üzengi; iç kulakta denge elemanları ve salyangoz var.Orta kulak kanalla yutağa açılır. Ayrıca denge organı
-Burun:Kemoreseptörlerle uyarıyı alır (sarı bölgede);bunun için koku moleküllerinin mukusta çözünmesi gerek.Aynı kokuyu uzun süre alamasak da,bu sürede farklı bir kokuyu algılayabilirz.Bazı sürüngenlerde koku algılanmasında dil de rol oynar.
-Dil:Kemoreseptörlerle (papillada) uyarıyı alır;bunun için yiyeceklerin tükürükte çözünmesi gerek.
-Deri:En geniş algılama yüzeyi.Dokunma duyusunu en belirgin parmak uçlarıyla dudaklar alır.

HORMONAL SİSTEM
-Homeostasi, büyüme,gelişme,eşeysel olayların düzenlenmesinde rol oynar
-Kan yoluyla iletilir (Sinir sistemine göre oldukça yavaş) Etki süresi de uzun
-Feed back mekanizması var.
-İnsanda görevi hormon salgılamak olan yapılar:hipofiz bezi, tiroit bezi,paratiroit bezi,böbrek üstü bezi, pankreasi erbezi,yumurtalık, bağırsak, mide...

DESTEK SİSTEMLERİ
-Bitkide: destek doku
-Hayvanda:kemik ve kıkırdaktan oluşan iskelet
-Omurgasızlarda genel olarak dış iskelet var. Eklem bacaklılarda kitinden. Büyüme ve gelişmeyi sınırlandırdığından bazı canlılarda belirli aralıklarla değiştirilir.
-Omurgalıların tamamında iç iskelet var (kıkırdaklı balıklarda kıkırdak, kalanında kemik ve kıkırdaktan). Destek, kaslarla hareket, koruma, organlara tutunma yüzeyi sağlama, kan hücreleri üretme, mineral depolama görevlerini üstlenmiş. Bağlantı yerlerine eklem denir (yarı oynar, oynar, oynamaz)

HAREKET SİSTEMLERİ
-Bitkilerde genelde turgor basıncı kaynaklı
-Hayvanlarda kas doku ve kemiklerin yardımıyla
-Düz kaslar: İstemsiz, düzenli ve yavaş çalışır, geç yorulur. İç organlar ve bazı omurgasızların yapısındadır. Miyofibril içerir.
-Çizgili kaslar: İstemli ve hızlıdır. Çabuk yorulur. İskelet kasları. Miyofibril var
-Kalp kası:Yapısal olarak çizgisel kaslara benzese de istemsizdir. Miyofibril var.
-Kasılma sırasında bol ATP harcanır;O2 tüketimi, ısı ve CO2 çıkışı çok olur. Kasılmaları için sinir hücrelerince uyarılmaları gerekir (eşik enerjisi!)
-Vücut hareketlerinin oluşması için pek çok kas birbiriyle zıt yönlü çalışır

SİNDİRİM SİSTEMİ
-Kimyasaldır (enzim lazım)
-Hidroliz olayıdır ve ATP harcanmaz
-Tüm canlılarda hücre içi sindirim;bazı tek hücreliler, mantar, böcekçil ve hayvanlarda hücre dışı sindirim var.
-Enzimsiz sindirim mekaniktir.Amaç kimyasal sindirim için temas yüzeyini artırmaktır. Ör:yağların safra sıvısında çözünmesi, yiyeceklerin mide asitleriyle erimesi
-Toprak solucanı ve kuşlarda kursak ve taşlık, geviş getirenlerde 4 gözlü mide var
-Planarya ve hidrada tek açıklı sindirim sistemi var

İnsanda Sindirim Sistemi
-Ağız:Diş,tükürük bezi ve dil. Mekanik ve kimyasal sindirim.
-Yutak:Besinler yemek borusuna geçer
-Yemek borusu: Peristaltik hareketle mideye besin taşınır (tüm sindirim kanalı boyu devam eden hareket)
-Mide:Besin geçici depolanır, mekanik ve kimyasal sindirim (asit,enzim) var.Besin kimus kıvamına gelir. Asitler mikrop öldürdüğünden bağışıklığa katkı sağlar. Midedeki mukus ve enzimlerin pasif olarak salgılanması, midenin kendisini sindirmesini önler.
-İnce bağırsak:Sindirim tamamlanır ve ürünler emilir.İlk kısmı duedonumdur.Mekanik ve kimyasal sindirim. İç yüzeyinde villus var. Ortam baziktir.
-Kalın bağırsak: Posaları anüse ulaştırır. B ve K vitamini üreten bakteriler bulunur
-Yardımcı organlar
   1-Karaciğer:Lopçuklardan oluşur. Kapı toplardamarı tarafından önce ince bağırsaktan karaciğere besin getirilir. Karaciğer besinlerin birbirine dönüştürür, amonyağı üreye çevirir,vitamin üretip depolar,glikojen ayarlamasıyla kan şekerini ayarlar,kan pıhtılaşmasını sağlayan fibrinojen ve trombojeni üretir,safra üretir ve salgılar,zararlı maddeleri etkisizleştirir.
   2-Pankreas:Enzimlerin çoğu pankreasta üretilip ince bağırsağa gelir. İnsülin ve glukagon! (karma bez)
-Besinlerin emilimi:İnce bağırsakta.Difüzyon ve aktif taşıma etkili. Bazı besinler kanla,bazıları lenf sistemiyle taşınır.

DOLAŞIM SİSTEMİ
-Kalp,damar,kan
-besin,O2,su,mineral vb taşır
-atık ve hormonları taşır
-Akyuvar ve antikorlar sayesinde bağışıklık sağlar
-ısı ve su dengesi
-Kalp:Kan pompalar. Saniyedeki atış sayısı nabızdır.Kanın geri dönüşünü önleyen kapakçıklar var.Adrenalin hormonu,vücut ısısının artması,bazı kimyasallar vb. kandaki CO2 miktarını artıran şeyler nabzı hızlandırır. Nabzı omurilik soğanı ayarlar.
-Damarlar:Kan basıncı açısından atardamar>kılcal damar>toplardamar.
   *Büyük dolaşımda kan: Sol karıncık--aort--vücut dokuları--alt ve üst ana toplardamar--sağ kulakçık
   *Küçük dolaşımda kan:Sağ karıncık--Akciğer atardamarı--Akciğer--Akciğer toplardamarı--Sol kulakçık
-Kan: Kan sıvısı (monomerler,mineral,tuz,hormon,antikaor,atık,kan proteinleri) ve kan hücrelerinden (alyuvar -kırmızı kemik iliğinde üretilir ve yükseklere çıkıldıkça miktarı artar-,akyuvar -kırmızı kemik iliği ve lenf düğümlerinde üretilir ve fagositoz ya da antikorla mikropları öldürür-, kan pulcuklarından -pıhtılaşma için trombojen,fibrinojen, K vitamini ve Ca gerek-) oluşur.
-Lenf ve Bağışıklık sistemi: Renksiz kan=lenf. Sıvı dengesi ayarlanır. Lenf damarları tıkanırsa ödem olur.Lenf düğümleri (bademcik vb.) bağışıklıkta mühim.
-Bağışıklık: Atijen ve toksinlerle mücadele yeteneği
-Aşı: antijen içerir
-Serum: Antikor ve hazır besin içerir.

SOLUNUM SİSTEMİ
-Gaz alışverişi difüzyonla olur.
-Deri solunumu: Kurbağa, toprak solucanı vb. Deri nemli.
-Trake solunumu: Kimi eklem bacaklılarda.
-Solungaç solunumu: Balık ve iribaşlarda. Suda çözünmüş oksijeni kullanırlar.
-Akciğer solunumu: Kurbağa, sürüngen,kuş, memeliye doğru akciğer yüzeyi genişler. Kuşlarda hava keseleri, hayvanlarda alveoller var.
-Tüm solunum organlarında solunum yüzeyleri geniş,nemli,ince.

İnsanda Solunum Sistemi
-Akciğer,burun,yutak,gırtlak,soluk borusu,bronş,bronşçuk,alveol. Deri de yardımcı.
-Soluk borusunun içi silli.
-Diyafram kası:Yassı kas.Hacim değiştirir ve hava giriş-çıkışı sağlar.Kanda CO2 miktarı arttıkça soluk alıp verme de artar.
-Trake solunumu yapanlar hariç tüm hayvanlarda O2 ve CO2 taşınması kandaki solunum pigmentleriyle olur.
-İnsandaki solunum pigmenti hemoglobin.

BOŞALTIM SİSTEMİ
-Su,NH3,üre,ürik asit uzaklaşır.
-Omurgsızlardan toprak solucanının boşaltım organı nefridyum, böceklerinki malpighi tüpleri
-Omurgalılarda böbrek.

İnsanda Boşaltım Sistemi
-Böbrek,idrar kanalı,idrar torbası.
-Böbreğe süzülecek kanı böbrek atardamarı getirir. Süzülmüş kanı böbrek toplardamarı götürür. İdrar torbasına idrarı iç idrar kanalı götürür.İdrarda su,vitamin,madensel tuz bulunur.
-Temel işlevsel birim:nefron
-Yardımcılar: deri (terlemeyle tuz ve protein artığını atar),akciğer(CO2yi atar),karaciğer (ürik asite dönüşüm)